Friday 14 February 2014

census 914

Hong tung ding census ciangin Zomi a kicih huaizia tawm kikum ni!
Amasapen in, Zomi pen taangtawn a kipan ei leh ei ikilawhna minam min ahi hi. Zogam hong sik masa leh Zomi te thu akan masa Mikang te Sir Henry Yule (1508), Father Vincentius Sangermano (1783), Col. T.H. Lewin (1871-72), Dr. Francis Buchanan (1835), Bertram S.Carey, H.N.Tuck te in  i minam min Zomi ihihna tuma kum za tampi lai-in na genkhin uh hi.  Kawl mipil U Thein Pe Myint leh Daw Aung San Suu Kyi te in zong Zomi ihihna hong ciaptehsak uh hi.  Ei Zomite lakah isuan imuan Dr. Vum Khaw Hau, Sangmang S.T.Hau Go, Dr. Vum Son te in zong Zomi ihihna kipsak uh hi. Tu mahmahin Zogam khuata khat ah pai-in laithei lo piteek khat kiangah bang minam na hiam ci lehang Chin hong ci hetlo in Zomi hing mah hong ci ding hi. Zomi pen ihihna taktak hi. Tua ahih manin Zomi kici ni icih teh meet nang, sup nang ngaihsutna hilo hi. I hihna akipsak ihi hi.
Zomi in kua teng huam hiam cih tawh kisai in atunga mipil te in Kawlgam, India leh Bangladesh gamgi dunga mualtungmite ahuam in gen uh hi. Tua pen maan hi. I pau tawmtawm a kilamdan hangin ingeina, itatzia kibang mahmah hi.  Hun khat lai in zong biakna lam bangah ivekin Zomi min nuai a ki-omkhawm ahi hi. Ahi zongin, tuhun teh Zomi pawlkhat Zomi ut lo tadih phot uh ahih manin Zomi a ut teng kipumkhat a kalsuan khiat ding hong suak hi.  Nikhat niteh ivek mahin Zomi nuaia h kigawmkik ding cih ilam-etna leh ithungetna ahi hi.
Anihna ah, tulai taka hong kilawhna Chin pen midangte hong piak hi-a, hong kipiak lai inzong pahtawina tawh hilo in simmawhna (degratory) tawh hong kipia min hizaw ding hi.  Banghang hiam cihleh tuni dongmah in Chin hong kicih teh neu-etna, simmawhna gim baang lai hi. Hih pen minamdangte tawh a kisawhkha ngei khempeuh in theipah lel ding hi. “Chin ding hoih si e, Chin ding hau vial si e,” hong kicih teh hong kiphat hilo in hong kineumuh mahmah cihna hizaw hi. Chin min ipuak manin kumpinasemte bang pil in siam mahmah taleng itun dingzah kitung ngeilo hi.  Chin min puakna ah meetna peuhmah om ngeilo a supna vive hizaw hi. Chin pen imin taktak ahih loh banah adeihhuai hetlo min ahi hi.  Ataktak in cileeng Khamtung mi lakah Chin minam om lo hi.  Apu apa pan ua Chin a kici om lo hi. Tuhun a Chin deihte in zong thei gige ding hi. Nidangin amau zong Chin ut lo uh hi.  Ahi zongin thu  sau et loin meet nading tuamtuam leh midangte dem nopna tawh Chin a deih a kineih pak uh hi-a mailam ah a kisik ni uh om pelmawh ding hi.
Athumna ah,  Zomi min bek tawh minam picing suak zo ding hihang.  Zomi nuai a ake ahi -Zo, Sihzang, Teizang, Khuano, Saizang, Tedim,etc. te abei ding hi zenzen lo hi.  Tua teng kigawmna Zomi hizaw hi.  Teizang, Sihzang, Zo, Khuano, Saizang, Tedim ci-a atuamtek a ikigen khak leh tua minte tawh lah hong kiciamteh tuanlo in Chin khutnuai mah a kitung ding ahi hi.  Zomi ideih pen Zo, Sihzang, Teizang, Khuano, Saizang, Tedim te laih nang hi loin Chin laih nang hizaw hi.  Tua ahih manin Zomi ah ikigawmkhop ding lunggulh huai mahmah hi.
Alina ah, Code nambat tawh kisai in 914 (Others) cih zat ding patauh huai het lo hi.  Vuanzi U Khin Ye in a thugenna tuamtuam leh VOA tawh a kihonate ah siangtakin gen a, ei Zomi bang gentehna in zang zawzen hi.  Minam 135 pen a bei zong om ding, a kibehlap zong om thei ding, a kigelhzia (spelling) maan lo zong om thei ding, tua teng mah theih nop mana census kibawl hi. Tu-a kipulaak lote a om lo a kituat ding, hihna bangbang kipulaak nading hun hi, ci-in teltakin gen hi. Tua banah hih Code 914 zang ding pen ei Zomi te kia hilo hi. Minam lian mahmah Po Karen in zong code nambat nei lo mawk ahih manin azat kul ding hi. Kayan(Kaya), Khami (Khumi) cih bangin minam tam simsim in azang ding ahi hi.  Code 914 izat manin Kawlgam mi ihihna peuhmah kitaan lo lua ding hi.
Tua ahih manin, tuhun teekteek a Kumpi in census hong bawl pen ei Zomi ta dinga Pasian hong geelsak hi cih theih  ahi hi.  Topa Zeisu suah dingin Zawma kumpi te in census nabawl uh ahih manin Topa Zeisu Betlen khua ah suak kha hi. Tua hi keileh anu apa khua Nazareth a suak ding hi. Nazareth ah suak leh Laisiangtho tawh kipelh in Davuih tokhom zong luah thei lo ding hi.  Tua mah bangin Zomi te minampi khat isuah theih nadingin Pasian in ikumpi te zanga census hong bawl hi ding hi ci-in kei mimal in ka um hi. Tua ahih manin, u leh nau Zomi te, tutung in Pasian hong piak hun manpha khahsuah kha hetlo in ivekin Zomi kici liai dih ni ci-in khat vei kong zawnpha nuam hi.  Zomite Pasian in hong makaih in thupha hong pia tahen.

Rev. Dr. Do Suan Mung
General Secretray of GZA

No comments:

Post a Comment