Tuesday 23 December 2014

“Hong Pai Un, Va Bia Ni”

 Rve.Zam Khat Kham

"Vantung mite in amaute nusia-in vantung ah a ciah kik khit uh ciangin tuucingte khat le khat kiho uh a, “Eite Jerusalem ah pai-in Topa in hong gen hih a piangsa na va en ni” kici uh hi. Amaute pai vingveng uh a Mary leh Joseph, leh bawng ankuang sunga kisial naungek a mu uh hi.” Luke 2:15-16.

Tua inn a tun uh ciangin, naupang leh a nu Mary mu uh a, kunsukin bia uh hi. A van manphate uh suahkhia uh a kham leh paknamtui leh myrr-in a bia uh hi.” Matthew 2:11.
Lungdambawl i cih Christmas a hong tung kik ding hi ta! Hong pai un, va bia ni, hong suak Honpa Kumpi Zeisu Naungek va bia khawm ni!
Pope Julius in AD 353 kumin December 25 ni Christmas (Lungdambawl Ni) in kizang ding hi, ci-a a kipsak zawh kum tampi hi ta hi. Tua hun lai-in pawh leitung buppi ah tu-a a kizat bangin kizang in teh, ci het kei kha ngel inteh mataw!
Charles Minnegrode  in 1842 kumin America gam Virginia a Williamsburg ah Christmas singkung masa penpen tung ah mei a vak lai-in zong leitung buppi ah tu-a a kizat bangin kizang ngeiingaii ding, cih thei khol het kei inteh!
1832 kum i cih sawtpi hi ta a, AD353 i cih sawt zaw lai hi. Ahih hangin tua ma pek lai, nitak khat Judah gam Bethlehem khua ah Kumpi Zeisu naungek-a hong suah sawt zaw lai! Pasian’ Tapa takpi mihinga hong pian sawt zaw lai hi! Hi mah ta leh, a sawt lo-in Lungdawmbawl hun hong tung dinga, tuhun Christmas kidawn zia a tuamtuam a om ziazuate kawmkal ah i lungsima i ngaihsut dide dinga tha i lak ding thu pawlkhat i gen nuam hi. Mangpau/kam-in “Christmas” a kici pen ei Tedim pau-in “Lungdambawl” ci-in kua in na phuak hiam, cih ka theih loh hangin kammal kiphuakte lakah a kilawm penpen khat ahi hi. Phuak thei mahmah uh ka sa a, Mang kam/pau-a a kilawhna sangin zong kilawm zawlai ka sa hi. Leitung buppi a lungdam ni ding hi takpi hi.
Banghang hiam cih leh, tuhun ciangin Christmas kizat zia leitung vai gawp khin ta a, America gam-a kipan leitung gam tuamtuam ah sumlei sumzuakna lam-in kizanga, mi tampite bang in Christmas i cih pen i Topa’ hong suahna a kidawn/muak ahih lam bang thei kha vet lo tangial hi. A sawt nai khol lo kum khat bang, Japan gam Tokyo khuapi ah nitumna lam gamte bangmah in Christmas pen leitung sum leh paii vai kisuah gawp (commercialized) a, van bang kikhawng peuhmah, ci hi. TV interview bawl numei khat in lampi a a tuahkhak nungak khat kiangah, “Christmas i cih a khiatna na thei hia leh?” ci-a a dot leh, “Thei sam ing e, Zeisu a sih ni hi lo ahia!” ci seisai nongzen hi. Hi phialmawk… sam kei mataw!
A Thupipen: Honpa Hong Suak Zo!
1969 kum July kha ni 20 ni-in Armstrong leh Aldrin kici American astronaut nih khapi tung va tung uh hi. America leh Russia-te huih lak khenga khualzinna ah a kidem den uh hi a, tua hun masiah peuhmah Russia-te in zo zaw denkeii sawnsawn uh hi. Rocket a khah masa, rocket tung ah mi a tuangsak thei/zo masa (Colonel Yuri Gagarin) Russia-te hi uh a, 1960 kum khit deuh ciangin US President John F. Kennedy in Russsiate’ sangin a masak zawk nadingun khapi tung kah ding ngimna nei hi. Amah a nuntak nawn loh hangin khapi tung tung takpi uh a, leitung buppi kiliinglawngin lamdang kisa mahmah hi. Tua hun laitaka president sem Richard Nixon in, “Mihingte’ khe in khapi maitang a sik pen leitung tangthu ah a lamdang penpen/a thupi penpen hun ahi hi” (The planting of human feet on the moon is the greatest moment in human history) ci-in TV pan a lungdamna pulak pahlian hi.
Tua laitakin Pasian’ mizat minthang mahmah Evangelist Billy Graham in tha khat-in thukkik lian-a, “A kilawm bang zahtaakna ka piak kawmin, mihingte’ khe in khapi maitang a sik pen leitung tangthu ah a thupi penpen hi lo a, ciangtan nei lo a tawntung Pasian’ khe in Nazareth khuami Zeisu ah (tungtawnin) leitung maitang hong sikna pen leitung tangthu ah a thupipen/a lamdangpen hi zaw hi”  (With all due respect, the greatest moment in human history was not when man set foot on the moon, but when the infinite and eternal God set foot on the earth in Jesus of Nazareth) ci-in na dawng lian hi. Denver Seminary a Baptist theologian minthang mahmah Bruce Demerest in a gelh, Who Is Jesus? kici laibu sung ah, “President pa bel a lawp lua gawp hi-in, Evangelist pa in bel thutak a gen/thei ahi hi” (The President indeed had the enthusiasm, but the evangelist knew the truth) ci-in na gen-a, hi mahmah hi.
Hi taktak mah hi, Ama’ bawlsa mihing tate mawhna sung pan honkhia dinga Pasian’ Tapa takpi leitung ah mihinga hong pianna (mihing banga hong piang hi lo, mihing ngiat-a hong piang) sanga lamdang zaw, thupizaw leitung vantung ah a om thei nawn ding hi lo hi.
Ahi zongin tuhun ciangin mi tampite in Lungdambawl i cih bang hi takpi hiam, cih zong  thei nawn lo, awlmawh nawn lo-in leitung gualnopna khatpeuh bangin zang mawk uh a dah huai mahmah hi. A khiatna taktak, a laigil taktak ngaihsun kha lo-in Sia T.S. Khai’ phuah Lungdambawl la khat sunga a gen bangin “pawi bawl-in buai vingvung” lel uh hi. 1903 kum-a thupiang khat tawh kibang ka sa hi. Tamveipi tak a hanciam, a sinsin khit uh ciangin Wright Brothers a kici unaute in “flying machine” tung ah tuangin huih lakah leng thei takpi uh a, vangleng i cih hong kipatkhiatna ahi hi. Nuam lua mahmah uh a, sanggamnu uh Katherine kiang ah, “Huih lakah pi 120 a sangin leng takpi ung. Christmas lap-in inn hong ciah sawm ung” ci-in sikkhau sat lian uh hi. Katherine zong tai pah vingvengin a khua sunga newspaper (tadensa) editor pa kiangah tua sikkhau lai lakin a sanggam pasalte’ matutna thuthak (news) va ko pah hi. Tua pa in a sikkhau lai en-in, “How nice. The boys will be home for Christmas” ( Dik ei mataw! Na sanggamte Christmas lap-in inn hong ciah ding a ci ve leh!) ci ziau mawk hi. Katherine in a koh nop taktak pen a sanggamte’ “len theihna” hi zaw gige hi. Tua bang tektekin Lungdawmbawl i bawlbawl hangin a thupi taktak a laigil pen ngaihsun kha lo-in leitung gualnopna peuh a i zat den khak ding kidophuai mahmah ding hi.
Pasian in mihingte Ama’ lim leh mel sun-a a bawl lai-in mawhna nei lo-a a bawl hi a, a bawlsa na khempeuh hoih mahmah hi. A bawlpa Pasian mahmah in hoihsa mahmah-a lungkim mahmah hi. Ahih hangin langpangpa Satan in mi masa Adam leh Eve hong khema, Eve in khemna nang zo lo-in, Pasian in a nek loh ding vua a khaam singgah a nek uh ciangin mawhna hong lut a, mihing tate mawhnei kisuak ta hi. Pasian tawh kikhen-in Pasian a zong mi, a dik mi khat zong ki-om lo hi (Rom. 3:10-18, 23). Mawhna thaman sihna tawh i kipelh theih nading lampi om mahmah lo hi. I Topa Zeisu in ei mawhnei mite honkhia dingin leitung ah mihingin hong piang lo-in, i mawhnate hong puakkhiatsak nadingin singlamteh tung ah sihna hong thuak lo zenzen hi henla, i mawhna hong kimaisaka midik i suah nadingin sihna pan tho kik lo zenzen hi leh, tawntung sihna ahi meiliipi ah a tawntung i mawhna thaman a thuak dingte i hihi.
Pasian’ thuthuk hilh mipil mahmah khat in a gen ngei khat ka phawk kikkik hi. “I kisap lian pen thu theihna lel hi leh Pasian in hong hilh thei ding sia khat hong sawl ding hi; I kisap lianpen technology hi leh Pasian in nate thu a thei mipil scientist khat hong sawl ding hi; I kisap lianpen sum leh pai hi leh Pasian in sum bawl pai bawl a siam economist khat hong sawl ding hi; I kisap lianpen gualnopna hi leh Pasian in ciamnuih gualnop siam entertainer khat hong sawt ding hi; Ahi zongin i kisap lianpen mawh maisakna ahih manin Pasian in HONPA hong sawl hi” (If our greatest need had been information, God would have sent us an educator; If our greatest need had been technology, God would have sent us a scientist; If our greatest need had been money, God would have sent us an economist; If our greatest need had been pleasure, God would have sent us an entertainer; But our greatest need was forgiveness, so God sent us a Savior) ci-in na gen ngei-a, tua mah hi takpi hi.
Honpa Zeisu I Upna Koi Ah?
Christmas picture (lim kisuai) khempeuh lakah a minthang penpen bang hi-in koi ah om-in na um hiam? Sistine Madonna kici lim hi a, Italy gam-mi Raphael in a sih madeuh (1513-1514 kiim) a a suaih ahi hi. Germany gam ah om hi. 1754 kum-a kipanin Germany gam Dresden khua a Art Museum ah a kikoih den hi napi-in Leitung Galpi Nihna sungin Germany gam bomb a kikhiatna ah a siat khak ding a kipatauhna tawh Saxon Switzerland a leihawm sung (tunnel) khat ah kikoih a Russia galkap Red Armyte tua mun a tun uh ciangin la-in Russia gam Moscow ah ciahpih uh hi. Pushkin Museum ah koih uh a, tua lai a art official Mikhail Khrapchenko bangin bel tua hun-a kipan Sistine Madonna kikoihna Pushkin Museum pen leitung museum thupi penpente khat hi ta hi, ci tangial hi. Ahi zongin Soviet Russia kumpipa Joseph Stalin a sih khit 1955 kum ciangin Germany gam ah kipuak kika, “Soviet leh Germany gammite ki-itna a kip semsem nading deihna hi” ci liang uh hi. Tu laitakin bel Germany gam Gemäldegalerie Alte Meister ah kikoih hi
Hih lim kisuai minthan mahmah Sistine Madonna pen Dresden ah a kikoih lai bangin mite in tua lim bek mah a et ding deihna-in a kiim a paam ah lim dang kisuang lo hi, kici hi. Tua lim mai ah mite nai tampipi ding maw, tu maw-in om uh a Pasian in leitung mihing tate hih banga a hehpihna leh a lainatna hong lak hi mawka maw, ci-a a ngaihsun ngiungeu lo mi om lo hi, kici hi. Vanglian Pasian’ Tapa pen Bethlehem ah Mary’ tapa-in mihinga hong piang, naungek-a hong suak, mawhnei mihing tate ading Honpa, Vantung leh leitung kikal ah kilemna Palai, Lamdang, Thulak Pa, Vanglian Pasian, Tawntung Pa, Nopsakna Kumpi hi a, ahih hangin hun khat lai-in a nu Mary’ ang ah naungeka kitawi ciu-ciau, cih mawk pen lamdang lua mahmah hi.
Galpi khit, tua lim minthang a man sung (Russia-te in a guk hun sung) in leitung buppi ah lungkim lohna kilak kawikawi hi. Pastor khat in a gen thu khat thupi ka sa hi: “Dresden khua museum pan in Sistine Madonna kigu cih ka za hi. Leitung gal in na tampi susia a, thu ummite’ adingin supna tampi piangsak hi. Ahi zongin gutate in lim kisuaite gu a, biakinn sunga van manphate a lakna uh sangin Honpa Zeisu a ki-up nawn loh nadinga mite’ lungsim pan-a “upna” hong gukkhiatsak gutate lauhuai zaw hi” ci hi. Hi takpi hi. Hong suak naungek Honpa Zeisu in ka mawhna panin hong honkhia takpi a, singlamteh tung ah ka mawhna thaman sihna hong thuaksak manin amah ka upna tawh nuntak tawntungna ka ngah hi, ci-a teci a pang thei sensen ding kuateng i om hiam? I khamuanna leh i lam-etna bang ahi hiam? “Keimah in Lampi, Thuman Thutak, leh Nuntakna ka hi hi; kei hong suang/kei tungtawn lo-in kuamah ka Pa’ kiang tung lo/ding hi” a ci i Honpa Zeisu longal i muan ding om lo hi.
Hong Pai Un, Va Bia Ni
Tukum Lungdambawl bangci dawn lehang kilawm ding ahi hiam?
Latin kam/pau a “Adeste Fidelis,”a kici “Hong Pai Un Thu Umteng” ci-a Lungdambawl la i sak den mahbangin tukum Lungdambawl i dawnna ah phatna leh biakna tawh dawn ding hi hang. Hih la bel English laphuaksiam hymnist John Francis Wade (1711-1786) in a phuah hi, ci-in kiciamteh hi. 1751 kuma a kaihkop Cantus Diversi kici labu sung ah na hel a tua hun-a kipan leitung buppi ah a kideihpen la khat hong suak hi.
Lungdambawl la dingin kilawm ngiat hi. “Va bia ni, hong pai ta un” ci-a hong zotna pen i Topa’ hong suah hun lai a tuucingte leh mipilte’ lungsim lian ahih manin Christmas carol lakah a kilawmpen khat hi pah hi.
Mite in bangbangin a dawn-a a bawl uh zongin, tukum Lungdambawl peuhmah lungdam kohna leh Pasian biakna ngiat tawh i dawn tek dingin hong hanthawn nuam ing. Tua mah zong lah Lungdambawl lungsimpuak man taktak (the true Christmas spirit) hi, ci-in ka um hi.
Luke 1:41-45 ah Tuiphum John’ nu Elizabeth in Mary a muh ciangin Khasiangtho tawh kidim-a a sunga a naupaii John mahmah zong lungdam kipakin na diang hi. Elizabeth in Pasian na phat hi.
Luke 1:46-55 ah i Topa nu Mary mahmah in zong Pasian na phat hi. “Ka hinna/lugsim in Topa pahtawi a, ka kha Pasian ka Honpa ah kipak hi” na ci ngiat hi. “Ka Honpa”  cih kammal in Mary pen mawhnei lo a piang (immaculate conception) hi lo a eite bangmah in Honpa a kisam ahihna zong hong lak hi.
Luke 1:67-79 ah John’ pa Zecharias in Pasian na phat leuleu hi.
Luke 2:13-14 ah mihingte bek hi lo-in vantung mite nangawn in i Topa’ hong suahna hangin Pasian na phat uh hi.
Luke 2:20 ah tuucingte in naungek Zeisu a muh khit uh ciangin Pasian’ min thangsakin Pasian na phat uh hi.
Luke 2:25-32 ah Simeon in Biakinnpi a kipaipih naungek Zeisu a muh ciangin a ang ah tawi-in Pasian na phat hi. “Vanglian/thunei Pasian aw, na nasempa nong kaciam bangin lungnuam takin hong paisak ta in. Banghang hiam cih leh, na nasempa in na hotkhiatna ka mu khin hi” ci-in lungdam lua mahmah hi. Pasian na bia-a, Pasian na phat hi.
Luke 2:36-38 ah Anna kici kamsang numei khat Biakinnpi ah om a, naungek Zeisu a muh ciangin Pasian phat-in lungdam ko hi, cih kimu leuleu hi.
Elizabeth, Zacharias, vantung mite, tuucingte, Simeon, Anna – a vekpi-un naungek Zeisu a muh uh ciangin Pasian phat uh a Pasian na bia tek uh hi.
Matthew 2:2 ah mipilte in “Nisuahna ah ama’ aksi ka mu khin zo uh a, Amah a bia dingin kong pai uh hi” ci ngiat uh hi.
John Francis Wade in lamal-a a phuah mahbangin hih Lungdambawl hun peuhmah Pasian biakna-in zang ding hi hang. Hong itna leh hong lainatnate ngaihsun-in, hong hehpihna leh hong khuatuahnate hangin Pasian phat ding hi hang.
“Va bia ni, hong pai ta un,
Va bia ni, hong pai ta un;
Va bia ni, hong pai ta un,
KHAZIH TOPA!
Topa Pasian aw, mawhnei mite nong it veve manin ka nuam uh hi. Mawhnei ka hih laitak mah-un na Tapa ka Honpa uh Zeisu Khazih hong sawlin nong hotkhiat manin ka nuam uh hi. Khang khat khit khang khat, mite in nang hong phat uh a hong bia uh hi. Nangmah kote hong bawl Pa leh hong tan Pa na hih man ahi hi. Tuni-in zong hong suak naungek ka Honpa uh Zeisu hangin lungdam ko-in kong bia uh hi. Naungeka hong suak, mihinga hong piang a tawngtung Pasian Zeisu aw, Nangmah kong pia uh hi.
Nangmah, a nungta Pasian hong thei nai lo mite in hong theih nadingin na vangliatna tawh na hong sem lai in. Ko na tanote hong zang lai in. Topa Zeisu’ min tawh thu ngen-in kong bia uh hi, a nungta tawntung Topa Pasian aw. Amen!

Friday 17 October 2014

Makai

Makai hoih tawh kisai-in tehna piciang nam tampi mah omhi. Tua lak-ah Sen thuthuk ngaihsun mipil Lao-tzu in a muhkhiat makai nam (4)te’ thu ih en dinghi. Lao-tzu genna-ah, “Makai hoih penpente pen a om lamuh zong mipite’n phawk kha pakpak meello hi. Makai hoih cih ciangte bel mipite’n phat-in pahtawi uh hi. A dang pawlkhatte mipite’n kihta-in,a suksia pente bel mipite’n hua uhhi. Makai hoih pente’n nasep a gualzawh uhteh, mipite’n ‘ih nasep khop ngeingai zo ngawngaw hang-ei’ cihi.” cih bangin makai hoihle hoihlote’dan na khen dimdiam hi.
Ki-ukna hoih cih kammal pen a diakdiakin khantohna tawh kisai lai tuamtuamte ah kilim muh phadiak hi. Banghang hiam cihleh ki-uk khialhna, ki-ukna hoihlote in mite’ sungah siatna a piangsak nginngen na hoihlote’ zungpi ahi hi. Gam tuamtuam a om, kipawlna tuamtuam, huhna pia kawikawi kipawlnate’n a huhna apiak dingte, huhna a ngahdingte’ ki-ukna a hoih le a hoihloh et masakin nei pelmawh den uhhi.
Ki-ukna:
Ki-ukna in “thu khensat sepna lampi(process of decision-making) le tua thu khensatte taksuah sakna (a hihkeh tak suahsak lohna)” a hihi. Veng hausa sepna, beh makai sepna, khua makaihna, gambup kumpi sepna cihbangin ki-ukna pen mun tuamtuam ah kizang theihi. Ki-ukna cih-in thu khensat nasep sepna lampi le tua thu khensatte taksuah sakna cih mah bangin, ki-ukna pen telkheh zaw deuh lehang hih thu khensatna sepna ah mi namkim(naltang mipite le kumpi nasemte) panmun la khawm sakin khen satnate taksuah sakna hihi. Kumpi cihpen ki-ukna-ah a kihel a meng khat hi zawhi. A cialcial-in omto diudeu kumpi nasemte’ dinmun tawh kituak-in ki-ukna ah a kihel dan uh zong nam taumtuam om dimdiam hi.
Ki-ukna ah kihel kumpi nasem lote ih cian etteh, khuata lam ah bang gamvai nasem partyte, biakna makaite, lokho kipawlna makaite, NGOte, veng makaite, numei kipawlnate, biakna kipawlnate cihbangin nam tuamtuam in om diudeu hi.Khuapi lama om mipi kipawlnte-in khuata lam a te sangin a kihel tamzaw-in ki kai-awh ngeingai zaw uhhi. Gambup huam mipi kipawlnate ih etteh mediate, mi zolte (lobbyists), gam tuamtuam nasep mipihuh kipawlna(INGO)te cih bangin om kawikawi-in thu khensat na sepna-ah kilim hel mahmah uh a, thu khensatna bawl nang khat peuhpeuh ah a aw uh thawl mahmah hi.
Kumpi nasemte le galkapte kihello hih thu khensat nasep na-ah a kihel khempeuh pen “mipi kipawlna” (civil society) ci-in min kivawh hi.Gam pawl khatkhat-ah mipi kipawlnate tawh kizom- in limtak a kigawm, gamtatsiate’ kipawlnate in thu khensat na sepna-ah khauh takin nawngkai sakzo uhhi. Tua bang khatmah-in kumpi ki-ukna lamte’n panmun tuamtuam la-in na a sepna uh ah zong thu khensatna nasep a tangtun mengmengna dingin mipi kipawlna-in a mazangsak thei mahmahte ahi-uh hi.
Gambup huam nasepna-ah, kumpi lamte’ phuattawm hilo kipawlna dang thukhensatna-ah a kihel mi dang zong om thei tham hi. Gentehna-in, ngaihsutna pia kipawlna, anbuk lam tanute’ kipawlna, buhkhote’ kipawlna cihte khawngzong a khauhpai lammah hi-uh hi. Khuata lam leuleu-ah, thu khensatna khat peuhpeuh ah thunei, aw ginngaih phadeuh phadiak innkuan, tanau om thei mawkmawk hi. Ahangin ki-ukna lam a uliante’ ukkhialhna, gamtat siatna le golhguk nekna lamte hangpan hiham tang lel hi.
Ki-ukna Hoih:
Ki-ukna hoih khat ngah theina dingin a kihel kim hamtang ding thudik pi nam (8) om hi. Tuate in, kihel theihna(participatory), ipsim tuam neihlohna (transparency), tavuan lakna(responsive), mabutna le vaitam zawhna (effective and efficient), ki kimna le mikim huamna (equitable and inclusive) leh thukhunte’ ukna (rule of law) cihte ahihi. Hih thu (8) te a om nakleh kua makai peuhmah utbangin pheng gamtat thei lo-in, golhguk nekna zong kiamtuam mahmah dinghi. Mi citawmte zong ki pampaih thei nawnlo dingin, mi namneute’ thugente zong thu khensat nasep sepna-ah limtak-in kingaihsak dinghi. Tangpite’ zingvai kisapna le mailam ah a pelmawh ding thute tavuan kilaksak dinghi.
Kihel theihna (Participation):
Ki-ukna hoih suahtheihna dingin pasallenumeite a kihel kim dingpen a khuam pi, a mung pi a hihi. Hih kihel-ah a mimal in kiteelna, kumpi zum lam le thukhun tawh kizui-in palai ding teelin kihelsakna, tangmi(representative) teelna cihte kizang theihi. Kihel kimna om theihna dingin tangzai takin geelin sepna, kipawlna tawh kisai thute mipi khempeuhte’ tungah theihsaknate a kilem linlian dingin sep ding kisam hi. Tua ahihmanin suak tatak-in mipi kipawlna neih theihsak ding kisamin tua mipi lam pana kiphuan kipawlnate thangnuai nianua lo-in, siang takin septheih nading lam honsak ding thupi hi.
Thukhunte’Ukna (Rule of Law):
Ki-ukna hoih a suah theih na dingin maitang piaktuam paihtuam a neilo, maipha piak tuan a neilo a dik, a man thukhun neih ding thupi hi. Tua thukhunte-in mihingte’ thuneihna, minam neute’ thuneihnate khauhtak-in kep cingsak cinten ding ahihi. Mi khempeuh a ki bangin thukhen-in, maipha piaktuan a nei thukhen na a bei na dingin thu khensatna zumte le thukhen mangte-in kuama’ thu neihna nuai-ah a omloh dinguh kulmasa hi. A tuam vilvel ngiat-in tuam dinsak kul a, palik(police)te mahmah inzong golhguk nekna a pelh hamtang dinguh a hihi.
Thu ipsim tuam Neihlohna (Transparency):
A kua mapeuh muh theih na dingin kihonna, ipsim tuam neihlohna cihin thu khensat bawlna peuhpeuh, zuih dingin a kibawl thukhunte mah siksakin khensat ding hi-in tua thukhensatna tawh kisai thulela khempeuh mipi khempeuhin suakta takin a theih na dingun, zaksakna, theihsakna, ipsim neihlohna ahihi. A diakdiak-in thukhensatna ah a kihelte, thu khensatna sepkhiat the tua hangin a sia a pha a thuak kha dingte’n thulela khempeuh cingtakin a theih dinguh thu pihi. Tua bek thamlo-in hih thute tangpitangta theihsak teh thu vuicing takin theisak dingleh tua thute mipi a kua maciatte’ tel baih theih pen dingin sut siam ding kisam hi.
Tavuan lakna (Responsiveness):
Ki-ukna hoih cih ciangin kipawl na tuamtuate’n na a sep takuh teh mipi khempeuh huam kimin, a kilawm ciangkhat hun ciangtan in tua hun sung mah-in a sep zawh na ding hanciam ding a hihi.
A tamzaw’ santheih ultunsakna(Consensus Oriented):
Tangpi omna khat peuhpeuh ah mi nam tuamtuam, a ki banglo deihlesak tuamtuam om nianua mahhi. Ki-ukna hoih cihin tua a kibanglo deihna, muhna tuamtuamte sungpan maipha piaktuan, thupit san tuan cihbang omlo tangpi a huamzo theipen le tangpite’ a ding hamphatna atam pen dingte zon siamin, sepkhiat theih ding kisam hi. Zingvai nitak vai ciangbek buaipih lo-in, mailam ading thukhualna tak tawh geel-in, ngaihsut kulhi. Mailam hun saupi akip akho khantohna tetawh mipite’ khansuah-in tua khantohnate ngahtheihna ding lampi hoih tuamtuamte’ zongin sepding kisam laihi.Tua hih manin, thu khat peuhpeuh khensat ma-in a mun, akhuate’ dan, ngeina, tangthute kantel-in, munlegam tawh kituak theithei ding gel masak pelmawh dinghi.
A tamzaw’ santheih Vai puakngamna - ultunsakna- Kihel theihna - Thu ipsim tuam Neihlohna,
Ki-Ukna Hoih
Thukhunte zuihna-  Tavuan lakna- Ma butna le Vai tam zawhna- Kikimna le Huamkimna,
Kikimna le Huam kimna (Equity and Inclusiveness):
A cidam tangpi omkhopna a pian theih na dingin tua sunga kihel mipi khempeuh-in ken mun ka nei hi, kei ading mun khat peuhpeuh om hamtang hi cih a lungmuan nang uh le mipite’ sung pan huaidiak, pampaih diak neih khak loh dingin kidop huai hi. Hih tengah mikhem peuh kihel ding kisam a, a diakdiak in a thanem, a zawm phadiakte a kipan khutzaw khebai, mittaw, bengongte akipan a cingtaak lote zong kihel kha-in amaute’n khantoh phattuamna angah na dinguh thupi hi.
Ma butna le vaitam zawhna (Effective and Effcient):
Ki-ukna hoih cihteh kipawlna tuamtuamte le nasep nate’n sumlepai, vangil neih zahzahte tawh mipite’ kisap taktak mah huhzawh, sepsak zawh, piakzawh nading tup hamtang kulhi. Hih ki-
ukna ah vaitam zawh ding cih ciangin kimlepam kepcing na, leisung piang vangilte hun saupi kicing takin zattheih suak nading, khom nading bulphuhna cihte kihel hi.
Vai puakngamna (Accountability):
Ki-ukna hoih neih na dingin a pelmawh khat-in vai puakngamna, ei sepna tungtawnin a sia a pha thuakngam na ahihi. Kumpi zum nasemte bek hilo mipi kipawlna, nasep khopna limlimteah zong amau nasepna-ah kihelte leh tua hangin in a siapha thuak dingte’ lampan hong kileh kikthei kona, phatna, gensiatna a piang bangbang lubuk-ah suat ngamna ahihi. Kuan, kua tungah vai puakngamna nei dinghiam cihpen kuan bangdan nasep koi tengah semhiam cihtawh ki dungzui-in khentat ding ahihi. Amau khensatna hangin a thuak dingte tungah bel vaipuak ngam ding kisam hi. Thu ipsimna le thukhunte’ ukna zuihna a omlohna ah vai puakngamna neih ding haksa hi.
Thu khupna
A tunga kikupnate hangin ki-ukna hoih taktak neih ding a hamsa veve, kicing takin sepzawh dingpen sunmang bek dan tawh hong kibang hi. A hi zongin khang tampi a kip a kho khantohna ngah theih na dingin bangzah ta-in haksa tase mahleh hih ki-ukna hoihte zangkhia-in taksuah sak tawntung zawh nading hanciam huai hi.

By: Tg. Pau Sian Lian (Tokyo-Japan)

Saturday 27 September 2014

Naupang Khangthak len in Bang lampi zui


Naupang Khangthak ten Bang lampi zui


Gam thupipi ah Zomite ih tun hangin mipil ding leh mi taktak dingin ih tate ih pahtahzia a dik mah diam? A hi ci mah ding hi ee na cihleh anuai abangin ih ta te hong khangto ding hi cih kei mimal muhzia ka gen nuam hi.

Ih pa te khang leh ei khangah Guih theih khamtheih zatlo ding ki kham mahmah aa ki limgen mahmah hi. Tu hunteh tuate ki zangh nawnlo, tuate sangin lungsim ngaihsutna khuak te a siasak nam vive khangthak ten zangh ziahziahta uh hi. Ih phawk kha hiam?

Naupang pau thei nailo khat in Phone panin Cartoon leh Game a ki mawl theih pen Nu leh Pa ten ih pakta mahmah hiam? Siam tak ei ka ta ici hiam? Ih lung a kim hiam? Na ta in Phone a koih hunsung nai bang zah hi aa, ni khat in nai bang zah hiam cih na khin khai kha ngei hiam?

Tu-aa bang lianin Zomite ih kal suanleh hong khangto ding khangnote mi tungah ki om deklo ding hi cih mu ing. Mi tungah ih om zawh keileh mitan ciang beek ki banlo lai ding hi. Bang hang? A lungsim uh ah na dang mahmah ngaihsut in neih vetlo uh hi. A lungsim uh ah Game ki mawl dingleh Facebook peuh ahun uh beisak hi. Hih te in mi hong suah peuh mahlo ding hi. Nau pang kimin Ipod, Iphone, Smartphone a neih tam mahmah hi. Khuak cimsak lo lua kisa, khuak ninsak hizaw hi.

Hun hong pai toto ding aa:

1. Game a mawkna in aki ngahte hong deih nawnlo ding uh aa, Online panin Game sum tawh hong lei ding uh aa, hong ki mawlmawl lel ding uh hi. Na a sep theih uhleh a sum ngah khempeuh uh Game leina in beilel ding hi.

2. Ni tak An, zing An takpi zong hong ne mello ding uh hi. An nek man kei leh a kum a tamdeuh uhteh Gilpi siacip ding hi. Biak inn a pai uh hangin a lawmte tawh Game peuh ki mawlnuam hizaw thei uh hi. Biakinn bel tung sam ahihang ki khawm kawm..cihdan hong hita hi.

3. Game leh online bekbek en uh ahih manin a Mit uh cimlo ban-ah ih'mut cimlo pipi in Sanginn lam zuan den ding uh ahih manin Sang a kah uh hangin Lai lunglut taktak lo ding uh hi. Game leh online ukna in lai lunggulhna beisak hi.

4. Nu leh Pa te kamsawl mang cih thadah, A lupna sung bek ah om cip ding aa, a gil a khial mahmah teh melmuh in hong om pan ding uh hi. Innkuanpihte na sem leh vaihawm zia za ngei peuhmah lo ding uhhi.

5. High School ciang bel hong ngahsam ding uh aa, a tunglam Sangkah maban zom cih thadah sum thalawh mah hong lunggulh zaw ding uh hi. A ngah sumte uh nu leh pa ten mukha khawl keini a mau Game leina ding peuh hong hilel ding hi.

Tu-a ki panin kalsuan zia ding ahun omlai lua:
1. Phone ki ci peuh mah a ki samlo pi in tate koihkoih saklo ding, na koihsak leh a hunleh a koih dingte geelsak ding. Theih pih ding.

2. Phone deih in kapkap ahih cianga ci se dah in. Kap in a si om nai samlo hi. A cil in pattah na hih manin na khel nopleh akap uh hong kul mah hi. Kap ta leh pia tuan kei in. Nang thu mah hong zui veve lel ding uhhi. Ei bek in ih tate ki it hi. Ih it leh ahoih ding lam peuhmah ah khauh taktin kalsuan pih in thalak pih ding hizaw hi.

3. Sang hong kah theih uhleh a mau zat ding Computer leh Phone peuh leisak pah ken. Computer a koih uhleh ahun ciangtan sak inla, a et uh bang hiam cih theihpih sawm in. A lai bawl hun sung peuh mah lupsan kenla, na' sepsan ken, amau tawh tukhawm inla lungsim thungetna neihpih in.

4. Na' na sep sangin, sum tampipi na ngah sangin ih Tate hoihtak in lampi man ah ih pattah zawh ding ngaihsut huaizaw hi. Inn hoih pipi ih neih sangin ih tate mi suahzo leng Pasian deihna ahih ban-ah minam tawisang hi. Ih lungkim zaw ding hi.

5. Tate thupha pia zel inla, thungetpih zel in. Ka nasep buai ing na cihleh na tate zong amau buai in buainuam zaw ding uh hi. Ih na sep, ih sumzon sangin ih Tate thupi zaw thamtham cih telna pi hangin Tate tungah Hun piazolo ki tam hi.

6. Minam ading leh Pasian adingin nang tektek na ki piakzawh pen thupi mah hi. Ahih hangin Tate hun piazolo liangin nadang na sepleh, kei khang ciang bek ah minam leh Pasian adingin a ki pia hi nung aci hiteh.

A tawpna ah ei khang ciang bek ah Pasian thu a zui, Pilna aneih, Itna aneih, minam avei...cihte a din khawl ding ih deihleh Tate hun piak kullo, na sepsep sanlel, Game leh online tutu sak lel leng hi mai hi. Amau zong utzaw lai ding uh hi. Hih pen nu leh pa tungah ki nga hi. Midangte in eima tate ei zah in itna tawh hong pattah sak hetlo ding ahihi.

Ei khang ciang bek ah Pasian thu azui hong din khawl leh Satan khut sungah nu leh pa ten tate a puak ki hilel hi. Ei khang ciang bek ah Pilna aneih hong din khawllel mite nuai ah tate a koihsuk ki hilel hi. Ei khang ciang bek, ei angsung bek en dingin Pasian in hong piansak ahihloh ding hanciam ciat ni.

Itna leh veina tawh

Thawn Tuang
Zomi Angvaan
Sept 25,2014

Saturday 6 September 2014

Zomi Re-unification Organization ZRO Thailand

Zomi Re-unification Organization ZRO 
Eastern Liaison Office. Zum hon pawi pen
Tu ni 6/9/2014 (Saturday) ni in Thai- Burma Border 
Mun khat ah zum hon pawi lim ci tak in ki bawl hi.

Zomi Re-unification Organization ZRO 
Eastern Liaison Office. ထုိင္း ျမန္မာနယ္စပ္ တေနရာတြင္
Zomi Re-unification Organization ZRO 
Eastern Liaison Office ဖြင့္ပြဲကုိ ၆ရက္၊၉လ၊၂၀၁၄ ရက္ေန႔တြင္ ေအာင္ျမင္စြာ ဖြင့္လွစ္ခဲ႔ပါသည္။





Saturday 14 June 2014

UN ah interview cil ding te theih ding

UN interview ding te in theih ding thu pawl khat leh na case gelh zia ding uh tawm khat hong kup pih ing. 

Min: Peng Lam( na min)
Pa min: Sim Hau Sim(pa min)
Nu min: Zuang Heh Neem (Nu min)
Suah ni suahkha: 12.12.1990( nasuah ni suahkha)
Malaysia tun ni: 10.12.2010( Na tun ni gelh in)
Gamgi kan ni: 06. 01.2011(na gamgi kan ni gelh in)
Case gelh zia ding


Ka khua Tuitong pan in 02.12.2010 ni in Tedim ka pai leh lampi ah Galkap 9 tawh ka ki tuak hi. Tua galkap te in ka matpongtin hong laksak uh a, a mau van kei ut leh ut loh ki sai lo in hong pua sak uh a, kawlpi lam ka zuan uh hi. Lampi ah galkap te in nang pen galkap na tum loh pha mawh hi hong ci uh a, kei zong ut kei ing, ka nu leh ka pa a vak ding om lo  hi galkap hong tum sak kei un ci in kagen hi. Galkap te in galkap tum ding ka ut loh tak teh hongbeng, hong sui gawp uh hi. Gamsung mun khat pan in ka eksuak ka ci a, ektha nuam ing ci in ektha ding inka pai a, tua ektha ding a ka pai na ah galkap khat bek in hong zui a, hong muh loh kal in ka tai sim hi. Tua pan in gamsung ah ka tai tai a, kawlpi khua gei mun khat ka tung hi. Innciah kik leng lah ka matpong tin galkap te in hong mat sak khin uh a hih manin ka innvuah hong kan ngel ngel ding uh a hih teh ci in inn ka ciah ngam kei hi. Kawlpi ka tun teh ka bukna ding ka zonzon leh Agent khat tawh ka ki mu kha a,  tua agent pa in tavuan hong la in 04.12.2010 ni in zangkong ka tung hi. Ni 5 ni in kawhtawng ka tung a, ni 6 ni in gamgi kong kankhia hi. Thai gam sung buuk no khat ah ni khat sung ka tawl nga uh a, 10.12.2010 ni in Malaysia kong tung hi.
Theih ding: 2010 kum ma siah a hong tungkhin te pen na tangthu ding vuah galkap tum loh pha mawh in galkap te in hong bawl sia, pawta hong puasak den uh, galkap kumpi in hong sim mawh uh a, nuntak haksa lua hi cih gentheih ki sam hi. Banghang in 2010 ma in Malay hong tung na pi cin 2010 UN card ki piak lai in banghang hong pai lo na hi hiam hong ci ngel ding uh hi. Tua hun lai tak in kuamah tawh ka kithuza thei kei a, bang mah ka thei kha kei hi cih kul ding hi. Galkap kumpi in hong sim mawh na thu Gamvai, Biakna khat zaw zaw tawh galtai na hih na ding in a hoih thei pen in gen in.


Lohaapii na semngei hiam?~ sem ngei mah in, kaal khat in khat vei ta
Bang sem na hiam?~ Galkap te om na ding leitawhsak, buuk lamsak
Na khua vuah migi lo gal dang a om hiam? ~ om lo
Na matpongtin a melbang hiam?~a sanghiuhiau
Pawta na pai ngei hiam?~ pai ngei mah ing, kha khat in khat vei ta bang ki pai thei, a hi hang ka van puak bang hiam cih thei lo
Lohaapii na kuan ciang nitha na ngah hiam?~ ngah lo
Pawta na puak in an hong pia uh hiam? ~  amau khamval te uh hong pia un gil vah zo lo
Ciah kik le cin kumpi in banghong cih ding hiam?~ Khantawnthung ah hong koih ding uh hi
Banghang nagam ciah kik thei lo na hiam?~ kumpi in ka matpongtin hong laksak uh a, matpongtin nei lo, matpongtin nei kei leng gammi hi lo.


Bang teng ki ging ding na hiam?

1)na case lai dal
2)na min
3)na nu leh pa min
4)na nu leh pa akum
5)na lai tann
6)nang bang pau teng thei
7)tu lai tak a koi a om koi teng tawh ki nai 
8)na sep bang sem na hiam?
9)u nau bang zaih pha?
10)na nu leh na pa te kua tawh om hiam? 
11)na khua min bang hiam?
12)na khua uh koi khua tawh ki nai 
13)sang na kah khit teh bang hiam nasep?
Tampi tak om lai in cin comment suk beh ni….
LUNG DAM 

Malaysia UN ah innkuan lut pih ding te theih ding

Ø Ta na nei hiam? 
Ø Bang khua?
Ø Na min? 
Ø Suah kum?
Ø Pa Min Nu Min? 
Ø Sanggam na nei hiam? 
Ø Na lawm pa min? Na zi min?
Ø Na lawm pa suah kum?Na zi suah kum?
Ø Na teek te min?Na sungte min?
Ø Na nu leh na pa suah kum?
Ø Na teek te kum? Na sungte kum?
Ø Phone nambat?
Ø Ki teeng ni?
Ø Ki teeng hun sung bang tan sawt?
Ø Mibang zah hong pai thei? 
Ø Na ki teen vua thu gen? 
Ø Na ki teen khit uh ciang koi ah om? 
Ø Na nu pa vua bang sem? 
Ø Biak na tawh maw?Zongei na tawh maw? 
Ø Ki teen na let mat nei maw? 
Ø Napasal bang hang malay hong taai? Na zi bang hang in Malay ah tai?
Ø Tedim-Kawlpi-Mandalay-Yangon-Kawhtawng bang tawh? 
Ø Kawhtawng pan Thai bang tawh? 
Ø Thai ah nibang zah taam?
Ø Thai pan malay bang tawh? 
Ø Malay tun ni?
Ø Nasep nei maw? 
Ø Na pasal in bang sem?Na zi in bang sem?
Ø Na om na inn? 
Ø Na pasal in zidang a nei hiam? Na zi in pasal dang a nei hiam?
Ø Ta na nei ngei hiam? 
Ø Na pasal in sanggam a nei hiam? Na zi in sanggam a nei hiam?
Ø Na nu leh na pa nung ta lai hiam? 
Ø Khua lam ah haksat na na nei hiam?